,Een reis naar het hart van de waanzin’

Groningen Ze woont op de bovenetage van een woning in Groningen die ze deelt met zes studenten, maar meer heeft de oorspronkelijk uit Tjalleberd afkomstige Fleur van der Bij niet nodig. Een bed, een bureau, een tafeltje, een kast met boeken en cd’s, dat is alles. Toch is haar wereld niet klein, want als Fleur uit het raam kijkt, ligt de stad Groningen aan haar voeten. Daken en kerktorens zover het oog reikt. Vandaag zelfs onder een strakblauwe lucht. ,,Prachtig toch,’’ glimlacht Fleur terwijl ze een kopje koffie inschenkt.

Alles oogt eenvoudig om haar heen, maar Fleur heeft een groots en meeslepend verhaal te vertellen. Over hoe ze in 2009 als jonge vrouw in de voetsporen trad van de markante Nederlandse ontdekkingsreiziger Juan Maria Schuver en hem nareisde tot diep in Zuid-Soedan. Het verslag van die spannende tocht door oorlogsgebied verscheen kortgeleden bij uitgeverij Atlas Contact onder de titel ‘De Nijl in mij. Een ontdekkingsreis naar het hart van de waanzin’.

Even voor de duidelijkheid: Juan Maria Schuver was de zoon van een schatrijke koffie- en theehandelaar, geboren op 1 februari 1852 en overleden in 1883. Nou ja, overleden? Hij werd volgens overlevering in Soedan op 31-jarige leeftijd doodgestoken met een speer, maar zijn lichaam is nooit teruggevonden.
,,Ik had mijn masterscriptie geschiedenis over deze man gemaakt en wilde toen een boek schrijven waarin ik zijn reis met die van mij combineerde,’’ vat Fleur de essentie van haar non-fictie-roman bondig samen. ,,Eenmaal op reis gebeurde er echter iets anders; Soedan is nog altijd oorlogsgebied en ik werd continu geconfronteerd met de dood. Daardoor werd ik voortdurend herinnerd aan een verschrikkelijke gebeurtenis uit mijn eigen jeugd. Toen ik 15 was, verloor ik mijn jongere zusje Ylse bij een verkeersongeval. Een traumatische ervaring. Bij mijn terugkomst in Nederland openbaarde dat onverwerkte trauma zich in een geestesziekte met manische en psychotische episodes. Die beide verhaallijnen heb ik geprobeerd te combineren in mijn boek.’’

Het ongeluk van haar zusje Ylse gebeurde in Tjalleberd op de polderweg Haudmare. ,,Het was op een mistige dinsdagochtend in 1996. Ylse was toen 12. Ze fietste samen met mijn vader naar de Burgemeester Harmsmaschool in Gorredijk, toen ze werden aangereden door een automobilist die hen volgens zijn eigen verklaring niet had gezien. Mijn vader bleef ongedeerd, maar Ylse kwam in een sloot terecht en raakte onderkoeld. Het duurde heel lang voordat er een ambulance kwam en toen Ylse eenmaal in het ziekenhuis lag, was ze diezelfde middag hersendood.’’

,,Ik was 15 en zat net op de OSG Sevenwolden in Heerenveen. Er bestond destijds geen slachtofferhulp en ik moest het verlies van mijn zusje helemaal in mijn eentje verwerken. Dat zorgde voor een kloof tussen mij en mijn medeleerlingen. Maar je kunt van 15-jarigen natuurlijk ook niet verwachten dat ze zoiets begrijpen. Op zaterdag werd Ylse begraven en op maandag ging ik weer gewoon naar school. Niemand vroeg ernaar. Het schoolleven ging z’n gewone gang en ik moest meedoen. Maar ik zie nu pas hoe eenzaam ik in die periode ben geweest. Een tijd geleden kwam ik in de Hema in Heerenveen een klasgenoot van toen tegen. Ze vertelde dat haar vader net was overleden en dat ze nu pas snapte hoe het destijds voor mij moet zijn geweest.’’

Fleur laat het vriendschapsboekje van haar zusje zien uit begin jaren negentig. Het meisje hield van de liedjes uit Kinderen Voor Kinderen en wilde graag dieren verzorgen. Fleur: ,,We hadden zo’n sterke band dat het vaak voelde alsof we tweelingzusjes waren. En dat gevoel gaat nooit weg: Ik voel haar soms nog heel dicht bij mij.’’

Met een onverwerkt trauma begon Fleur aan haar verdere leven. Ze haalde op de OSG haar Havodiploma en ging in 1999 journalistiek studeren aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle. Na een stage bij het Dagblad van het Noorden begon ze in 2003 met een master geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Die rondde ze af in 2007 en vervolgens werkte ze een jaar als activiste op het hoofdkantoor van postercollectief Loesje in Berlijn.

In november 2008 begon Fleur aan het avontuur van haar leven: in de voetsporen van een man die dankzij een miljoenenerfenis in staat was wetenschappelijke expedities in Afrika te organiseren. Expedities die hem uiteindelijk z’n leven zouden kosten. Op de foto’s die Fleur van hem laat zien, oogt Schuver met z’n geweer als een stoere man. ,,En dat was hij ook,’’ vindt de schrijfster nog altijd. ,,Ik had zijn verhaal gekozen als masterscriptie, maar hoe meer ik over hem las, hoe dieper ik zijn wereld werd binnengezogen. Was hij in Soedan wel door een speer van een krijger om het leven gekomen of had hij zijn dood in scene gezet om aan zijn achtervolgers te ontsnappen? Ik raakte er zo door gefascineerd dat ik besloot hem na te reizen tot diep in Zuid-Soedan.’’

Het werd het grootste avontuur uit het leven van Fleur, dat ze op meeslepende wijze beschrijft in haar boek. Een reis die uiteindelijk een zoektocht naar haarzelf zou blijken te zijn. Om de dood van haar zusje een plaats te kunnen geven. ,,Ik praatte tijdens de expeditie met mijn gidsen en met mensen die ik ontmoette over de dood zoals ik thuis nog nooit met iemand had gedaan. Toen begon ik voor het eerst ook over de dood van mijn zusje te praten.’’ Ze laat een foto zien waarop ze staat afgebeeld met een aantal gewapende kindsoldaten. ,,Dit was een ,kantelmoment’ in mijn leven. De foto is genomen op het moment vlak voordat we de ruïnes van de stad Meshra-el-Rek bereikten waar Schuver voor het laatst is gezien. Op dat moment dacht ik: Waar doe ik dit eigenlijk allemaal voor? Wil ik diep in mijn hart wel weten wat er hem gebeurd is? En toen kwam ik erachter dat ik uiteindelijk op zoek was naar mijzelf.’’

Fleur beschrijft het allemaal op uiterst boeiende wijze in haar boek. Ook de lange periode van verwarring na haar thuiskomst komt uitgebreid aan bod. Kortom, een boek dat letterlijk ,een reis naar het hart van de waanzin’ is. Niet te missen.
,De Nijl in mij’ verscheen bij Uitgeverij AtlasContact en is in Heerenveen te koop bij boekhandel Binnert Overdiep. ISBN-nummer 978 90 450 35147
Harry de Jong